Rozprawa rozwodowa

Wywołanie rozprawy i sprawdzenie obecności

Rozprawa rozpoczyna się po wywołaniu sprawy przez protokolanta według kolejności przewidzianej na wokandzie. Wokanda wymienia skład sądu, salę rozpraw, godzinę rozpoczęcia danego posiedzenia, sygnaturę akt sprawy, przedmiot sprawy i oznaczenie stron.

Następnie przewodniczący sprawdza obecność osób wezwanych i zawiadomionych o rozprawie, czyli ustala czy stawiły się strony i świadkowie. Obydwie strony muszą zweryfikować swoje dane osobiste, okazując dowód osobisty lub inny dokument weryfikujący ich tożsamość.

Rozprawa ulegnie odroczeniu, jeżeli sąd stwierdzi nieprawidłowość w doręczeniu wezwania albo jeżeli nieobecność strony jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć.

W sytuacji rozwodu na rozprawę powinni stawić się oboje małżonkowie, ponieważ muszą zostać przesłuchani w charakterze strony. W każdej sprawie o rozwód lub o separację sąd zarządza przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, który odgrywa szczególną rolę, ponieważ z reguły strony są najlepszym źródłem informacji o problemach pożycia małżeńskiego. Dlatego też dowód ten w wymienionych sprawach ma charakter obligatoryjny. Obowiązku przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron nie uchyla uznanie powództwa ani przyznanie okoliczności faktycznych (art. 431 KPC).

W poszczególnych przypadkach strona może w piśmie procesowym wnieść o przeprowadzenie rozprawy pod jej nieobecność. Przykładowo w sytuacji, gdy jedna ze stron posiada stały pobyt poza granicami RP. W powyższym wypadku sąd ma możliwość ograniczenia przesłuchania do tylko jednej strony. Sąd może postąpić w taki sam sposób, gdy strona nie stawia się na wezwania sądu bądź odmawia złożenia zeznań.

Wszyscy obecni na sali rozpraw, powstają z miejsc w czasie wejścia sądu na salę, odbierania przez sąd przyrzeczenia, ogłaszania wyroku oraz w czasie opuszczania sali przez sąd, a także gdy przemawia do sądu lub gdy sąd do niej się zwraca.

Przedstawienie wniosków i dowodów

Po opuszczeniu przez świadków sali rozpraw, strony przedstawiają przed sądem swoje żądania, wnioski, twierdzenia i dowody na ich poparcie. Najpierw czyni to powód, a następnie pozwany. Żądania dotyczą przedmiotu sprawy i jej rozstrzygnięcia, a wnioski odnoszą się do kwestii formalnych (np. wniosek o odroczenie rozprawy).

W przypadku bezczynności pozwanego sąd może wydać wyrok zaoczny, po obligatoryjnym przeprowadzeniu postępowania dowodowego.
Strony mają obowiązek przedstawić swoje stanowisko odnośnie twierdzeń strony przeciwnej. Bierność może doprowadzić do negatywnych konsekwencji, np. sąd może uznać pewne fakty podniesione przez powoda za przyznane, gdy pozwany ich nie podważy.

O co może pytać sąd?

Artykuł 441 KPC zakreśla cele postępowania dowodowego w sprawach o rozwód lub separację do:

• ustalenia okoliczności dotyczących rozkładu pożycia,
• ustalenia okoliczności dotyczących dzieci stron i ich sytuacji,
• w razie uznania powództwa – ustalenia przyczyn, które skłoniły do tego stronę pozwaną.

Sąd może sformułować pytania jak poniżej przykładowo wskazano:

• Kiedy małżonkowie się pobrali? / Data zawarcia związku małżeńskiego? Strony powinny znać datę zawarcia związku małżeńskiego
• Kiedy i z jakich powodów związek zaczął się psuć?
  • strona powinna podać wyczerpująco realne i rzeczywiste powody. Np.: strona była kłótliwa, zdradzała
• Kiedy nastąpił rozpad pożycia małżeńskiego?
  • w sferze fizycznej.
    Proszę podać datę ostatniego pożycia małżeńskiego.
  • w sferze uczuciowej.
    Kiedy zanikła strona uczuciowa? Czy kocha żonę/męża?
  • w sferze gospodarczej.
    Od kiedy małżonkowie nie prowadzą wspólnego gospodarstwa? W sytuacji, gdy małżonkowie nadal razem mieszkają powinni prowadzić odrębne gospodarstwa i udowodnić, że osobno śpią, gotują, piorą, robią zakupy itd.
• Czy małżonkowie widzą szanse na pojednanie się?

Aby wyrok rozwodowy mógł zostać wydany już po pierwszej rozprawie, małżonkowie przed rozprawą powinni ustalić wszystkie kwestie sporne, tj. datę ostatniego współżycia, datę zaniku uczucia.

Podczas rozprawy najważniejsze jest, aby pamiętać wszystkie daty i okoliczności życia, jak i o co się wnosi oraz dlaczego.

Postępowanie dowodowe

Kolejnym etapem rozprawy jest przeprowadzenie postępowania dowodowego. Na potwierdzenie swoich twierdzeń i faktów strony zobowiązane są powoływać dowody.  Każda ze stron musi samodzielnie udowodnić wiarygodność swoich twierdzeń z których wywodzi skutki prawne (np. wysokości alimentów, opieki nad dziećmi). Sąd może dopuścić dowody nie wskazane przez stronę. Sąd przesłuchuje najpierw stronę powodową, a w drugiej kolejności zwraca swoje pytania do strony pozwanej.

W przypadku rozwodu bez orzekania o winie oraz braku wspólnych małoletnich dzieci 

minimalnym dopuszczalnym zakresem postępowania dowodowego jest 

– złożenie odpisu aktu małżeństwa 

– przesłuchanie stron (małżonków). 

W przypadku rozwodu małżonków posiadających małoletnie dzieci, sąd z urzędu rozstrzyga o władzy rodzicielskiej i obowiązku alimentacyjnym. Co oznacza, iż nie powinno się ograniczyć dowodów tylko do przesłuchania stron, niezbędne będzie przesłuchanie świadków, a także udokumentowanie sytuacji materialnej oraz bytowej rodziców i dzieci. Sąd zarządza przeprowadzenie przez wyznaczoną osobę wywiadu środowiskowego w celu ustalenia warunków, w których żyją i wychowują się dzieci stron.

• przesłuchanie stron (małżonków)
• przesłuchanie świadków
  (w sprawach rozwodowych świadkami nie mogą być małoletni, którzy nie ukończyli 13 lat, a w przypadku dzieci stron muszą mieć one ukończone 17 lat.)
• dokumenty urzędowe
  (odpis aktu ślubu, odpisy aktów urodzenia dzieci, wyroki sądów, odpisy akt sądowych lub administracyjnych, zaświadczenia szkolne, świadectwa)
• dokumenty prywatne
  (zaświadczenia o zarobkach, wydruki bankowe, oświadczenia, umowy, świadectwa pracy, zaświadczenia lekarskie, rachunki, dokumenty kościelne)
• opinie biegłych
  (lekarzy, psychologów, Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego)
• wywiad środowiskowy
• wszelkie nośniki informacji, w tym informacji cyfrowej
  (zdjęcia, zapis dźwięku, film, zapisy komunikatorów, e-maile, billingi, wydruki wiadomości SMS)
  
  

Dowód można powołać w piśmie procesowym (np. w pozwie, odpowiedzi na pozew) lub na rozprawie, formułując odpowiedni wniosek do protokołu. Wniosek powinien zawierać oznaczenie dowodu oraz okoliczność, która ma zostać udowodniona (tzw. teza dowodowa).

Ponowne udzielenie głosu stronom i zamknięcie rozprawy

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, sąd udziela głosu stronom. Najpierw przemawia powód, a w następnej kolejności pozwany. Strony mogą ograniczyć się do podtrzymania swoich wniosków co do istoty sprawy zgłoszonych na początku rozprawy, lub mogą odnieść się do przeprowadzonego postępowania dowodowego oraz twierdzeń strony przeciwnej. Podczas przemówienia strony sąd może wypowiedzieć upomnienie dotyczące powtórzeń, odbiegania od przedmiotu sprawy, czy używania słów powszechnie uznanych za obraźliwe, jednak nie powinien przerywać lub komentować samego przemówienia.

Następnie przewodniczący wydaje zarządzenie o zamknięciu rozprawy. Sąd powinien otworzyć zamkniętą rozprawę na nowo w sytuacji, gdy np. ujawniły się nowe okoliczności faktyczne lub zaszła zmiana w składzie sądu orzekającego przed wydaniem wyroku.

Wydanie wyroku

Po zamknięciu rozprawy skład sędziowski udaje się na naradę, na której zapada wyrok orzekający o rozwiązaniu małżeństwa oraz spisywana i podpisywana jest sentencja wyroku. Następnie sentencja jest odczytywana na posiedzeniu jawnym i dokonywane jest ustne uzasadnienie rozstrzygnięcia.

Wyrok o rozwiązaniu małżeństwa poprzez rozwód może zapaść już po pierwszej rozprawie, jeżeli

• strony porozumiały się we wszystkich elementach rozwodu
• wszystkie kwestie sporne zostały ustalone przez współmałżonków przed rozprawą
• i jest to rozwód bez orzekania o winie.

W innych przypadkach ilość czynności, które sąd musi wykonać jest na tyle czasochłonna, że rozkłada się to na kilka rozpraw.