Rozwód w UE – które państwo wybrać?
Para małżeńska, w której małżonkowie mają odmienne obywatelstwo lub mieszkają w różnych Państwach UE bądź mieszkają w Państwie UE, którego nie są obywatelami – czyli oboje są cudzoziemcami – zdecyduje się na rozwód, natrafia na problem jurysdykcji krajowej państw członkowskich UE – czyli zastanawia się w którym państwie UE może wnieść pozew o rozwód lub wniosek o separację. W państwie, którego jest obywatelem czy w państwie, w którym mieszka? Jeżeli małżonkowie mają różne obywatelstwa lub mieszkają w różnych państwach UE, sytuacja wygląda na pierwszy rzut oka jeszcze bardziej skomplikowanie.
Wyjaśnienie i pomoc w takich sytuacjach daje rozporządzenie UE – Bruksela II bis, a w szczególności zasady jurysdykcji krajowej państwa członkowskiego określone w art. 3. Zasady jurysdykcji wymienione w art. 3 rozporządzenia Bruksela II bis przedstawiają pełny zestaw kryteriów. Oznacza to, że na podstawie art. 3 Brukseli II bis ustala się państwo, którego sądy w danej sprawie o rozwód będą właściwe i do którego może zostać wniesiony pozew o rozwód. Przy czym rozporządzenie pozwala jedynie określić państwo członkowskie, którego sądy sprawują w danym przypadku jurysdykcję, a nie konkretny sąd właściwy rzeczowo i miejscowo w sprawie. Decyzja w tej kwestii zależy od zasad proceduralnych obowiązujących w danym kraju UE.
Wszystkie podstawy jurysdykcji wskazane w art. 3 rozporządzenia Bruksela II bis mają równorzędne znaczenie, co oznacza, że strona wnosząca pozew o rozwód może w niektórych sytuacjach mieć prawo wyboru państwa członkowskiego w zakresie rozpatrzenia sprawy, a w konsekwencji prawa właściwego dla rozpatrzenia sprawy.
Sytuacja ta może zaistnieć, gdy w konkretnej sprawie o rozwód spełnione zostaną kryteria wskazane w art. 3 rozporządzenia Bruksela II bis w odniesieniu do dwóch lub więcej państw.
Przykład:
Małżonkowie mający różne obywatelstwa i mieszkają w różnych Państwach Członkowskich mogą wybierać pomiędzy krajem, którego obywatelstwo posiadają i krajem, w który mieszkają.
Mąż Polak pracuje i mieszka w Wielkiej Brytanii, Żona Włoszka pracuje i mieszka w Niemczech.
Mąż mógłby wnieść pozew w Polsce lub w Wielkiej Brytanii (jeżeli mieszka tam minimum rok, a żona we Włoszech lub Niemczech (jeżeli mieszka tam minimum rok). Jeżeli obydwie strony wniosą pozew o rozwód w różnych krajach UE, to rozpatrzony zostanie ten pozew, który został wcześniej wniesiony. Na zasadzie kto pierwszy ten lepszy.
Kryteria wyboru państwa
Obiektywnym łącznikiem, na który powołuje się rozporządzenie Bruksela II bis jest łącznik zwykłego pobytu i łącznik obywatelstwa.
Wyjątek stanowi Wielka Brytania oraz Irlandia, gdzie łącznikiem jest „domicile”, ponieważ w krajach tych nie występuje pojęcie obywatelstwa. Art. 3. Ust. 2 Bruksela II bis ustala, iż pojęcie „domicile” na potrzeby niniejszego rozporządzenia określa się według prawa brytyjskiego i irlandzkiego. „Domicile” oznacza istnienie prawnego związku danej osoby z danym terytorium, przy czym związek ten powinien być również faktyczny, nie może odnosić się do dwóch lub więcej państw.
Zwykłe miejsce pobytu małżonków
Pojęcie zwykłego pobytu nie zostało wyjaśnione w przepisach rozporządzenia Bruksela II bis i podlega wykładni autonomicznej. Przyjmuje się, że jest to miejsce, w którym znajduje się główny punkt (ośrodek) więzi danej osoby, czyli centrum jej życia.
Przy ustalaniu miejsca zwykłego pobytu powinno się każdorazowo brać pod uwagę okoliczności konkretnego przypadku, uwzględniając
- sytuację osobistą, rodzinną oraz zawodową osoby, a także
- czas trwania pobytu.
Rozporządzenie Bruksela II bis nie wyznacza granic czasowych, od których uzależnione byłoby potwierdzenie zwykłego pobytu w danym miejscu.
Obywatelstwo małżonków
W zakresie ustalania obywatelstwa, zgodnie z art. 2 Konwencji w sprawie pewnych zagadnień dotyczących kolizji ustaw o obywatelstwie, zasadnicze znaczenie będzie miało prawo krajowe.
Dokonując oceny na gruncie prawa polskiego niezbędne jest oparcie się na regulacjach zawartych w ustawie z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim i ustalenie, czy dana osoba posiada obywatelstwo polskie. Rozporządzenie nie rozstrzyga kwestii podwójnego lub wielorakiego obywatelstwa.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził, że w przypadkach wspólnego podwójnego obywatelstwa małżonków sąd, do którego wniesiono sprawę powinien uwzględnić okoliczność, iż małżonkowie posiadają obywatelstwo innego państwa członkowskiego i że w związku z tym sądy tego państwa mogłyby być właściwe do rozpoznania sprawy. Jednocześnie opowiedział się przeciwko koncepcji obywatelstwa „dominującego”, tj. obywatelstwa państwa, z którym osoby pozostają w najściślejszym związku. Właściwe są sądy, których obywatelstwo posiadają małżonkowie, a małżonkowie mogą dokonać wyboru, przed sąd którego z państw członkowskich wniosą sprawę.
Kryteria ustalania jurysdykcji
Kryteria ustalania państwa właściwego do wniesienia pozwu o rozwód
Art. 3 rozporządzenia Bruksela II bis nie zawiera jednej ogólnej zasady ustalania jurysdykcji, a jedynie wymienia siedem alternatywnych kryteriów ustalania jurysdykcji w sprawach o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa.
Kryteria te nie podlegają żadnej hierarchii ważności i żadne z kryteriów nie jest nadrzędne wobec innego. W art. 3 ust. 1 lit. a tiret 1-5 rozporządzenia Bruksela II bis podstawą jurysdykcji właściwej sądu państwa członkowskiego jest tylko i wyłącznie łącznik zwykłego pobytu, w przeciwieństwie do art. 3 ust. 1 lit. b, gdzie miarodajny jest wyłącznie łącznik obywatelstwa.
W przypadkach, w których podstawą jurysdykcji jest tylko łącznik zwykłego pobytu obywatelstwo małżonków nie ma znaczenia, a przepisy rozporządzenia Bruksela II bis stosuje się niezależnie od tego, czy małżonek lub małżonkowie mają obywatelstwo państwa członkowskiego, czy też państwa trzeciego. Jeżeli w konkretnym stanie faktycznym zaistniały okoliczności uzasadniające jurysdykcję sądów różnych państw członkowskich, pod uwagę może być wzięta jurysdykcja oparta na łączniku wspólnego obywatelstwa i jurysdykcja oparta na łączniku miejsca zwykłego pobytu obojga małżonków. Inicjując postępowanie w sądzie danego państwa powód dokonuje wyboru podstaw jurysdykcji.
Małżonkowie mogą wnieść pozew o rozwód w sądach państwa członkowskiego
1. zwykłego miejsca pobytu obojga małżonków
Rozporządzenie Bruksela II bis nie precyzuje czasu trwania zwykłego pobytu obojga małżonków. Brak także wymogu, aby był to każdorazowo „wspólny” pobyt małżonków – wystarczający jest pobyt małżonków w granicach tego samego kraju. Nie jest istotne, aby małżonkowie zamieszkiwali wspólnie w jednym domu, mogą nawet mieszkać w różnych miastach.
2. miejsca w którym małżonkowie mieli ostatnio zwykły pobyt, dopóki jeden z małżonków nadal ma tam zwykły pobyt
Zwykły pobyt małżonka, który „pozostał” w państwie, w którym małżonkowie przebywali, musi mieć charakter nieprzerwany. Podstawa ta odpadnie, gdy małżonek ten przeniósł swój zwykły pobyt do innego państwa członkowskiego, a następnie powrócił do państwa, w którym oboje małżonkowie mieli zwykły pobyt. Z kolei małżonek pozostający w kraju nie powinien być zmuszony do ścigania małżonka, który opuścił kraj, aby wnieść pozew rozwodowy w kraju, w którym małżonek emigrujący obecnie przebywa. Fakt ten jest istotny przy związkach o krótkim stażu małżeńskim, ponieważ zgodnie z art. 3 ustęp 1 lit. a tiret 5 lub 6 rozporządzenia Bruksela II bis, wnioskodawca mógłby przenieść się do kraju, w którym obowiązują korzystniejsze dla niego regulacje prawne, odczekać konieczny minimalny okres zamieszkania i wnieść w tym kraju wniosek o rozwód.
3. zwykłego miejsca pobytu strony przeciwnej
Regulacja ta porusza istotę właściwości jurysdykcyjnej pozwanego, która w przeciwieństwie do regulacji krajowych państw członkowskich, nie jest powszechną i ogólną właściwością sądu według rozporządzenia Bruksela II bis. Pozwany podlega ochronie przed zastosowaniem prawa państwa, z którym nie jest w żaden sposób powiązany.
4. miejsca w którym którykolwiek z małżonków ma zwykły pobyt (w przypadku wspólnego wniosku)
Pojęcie „wspólnego wniosku” interpretuje się szeroko. Obejmuje ono z jednej strony sytuację, w której oboje małżonkowie faktycznie wystąpią ze wspólnym wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie małżeńskiej w jednym piśmie procesowym lub w oddzielnych pismach, a z drugiej strony odnosi się także do sytuacji, gdy z wnioskiem wystąpi tylko jeden z małżonków, a drugi wyrazi na to zgodę. Implikuje również sytuację, gdy wniosek złoży jeden małżonek, a drugi z małżonków zgłasza wzajemnie takie samo żądanie. Natomiast przypadek, gdy małżonkowie występują z odmiennymi wnioskami, czyli małżonek nr 1 wnosi o rozwód, a małżonek nr 2 o unieważnienie małżeństwa, nie będzie już podlegał pod wykładnię „wspólnego wniosku”. Jest to podstawa jurysdykcji uwzględniająca wolę stron, której nie należy utożsamiać ani z umową o jurysdykcję, ani z jurysdykcją na podstawie wdania się pozwanego w spór.
5. na którego terytorium powód ma zwykły pobyt, jeżeli przebywał tam od przynajmniej roku bezpośrednio przed wniesieniem pozwu
Pobyt ten powinien trwać nieprzerwanie przynajmniej rok. Suma kilku zwykłych pobytów w państwie, w którym powód wnosi pozew o rozwód, przerywany pobytami w innym państwie nie kwalifikuje się jako zwykły pobyt w myśl regulacji art. 3 ust. 1 lit. a tiret 5 rozporządzenia Bruksela II bis.
6. miejsca w którym ma zwykły pobyt, jeśli przebywał tam przynajmniej sześć miesięcy bezpośrednio przed złożeniem wniosku i jest obywatelem danego państwa członkowskiego
Ta podstawa jurysdykcji posługuje się łącznikiem zwykłego pobytu oraz obywatelstwa. W porównaniu do art. 3 ust. 1 a tiret 2 rozporządzenia Bruksela II bis, przy którego tworzeniu kierowano się dobrem osoby pozostałej we wcześniejszym, wspólnym zwykłym miejscu pobytu, w art. 3 ust 1 tiert 5 i tiert 6 rozporządzenia Bruksela II bis uregulowano, iż nawet osoba, która wyemigrowała z kraju ma prawo do zwrócenia się i skorzystania z jurysdykcji nowego kraju.
Poznaj zalety i etapy eRozwodu
SPRAWDŹ JAK MOŻEMY CI POMÓC