Przyczyny rozwodu z orzeczeniem o winie
Przyczyny rozwodu z orzeczeniem o winie mogą obejmować różnorodne zachowania, które prowadzą do trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Kluczowe jest wykazanie, że jedno z małżonków swoimi działaniami lub zaniechaniami przyczyniło się w sposób istotny do rozpadu związku. Przyczyny rozwodu z orzeczeniem o winie analizuje się indywidualnie, uwzględniając kontekst i okoliczności każdej sprawy.
Podstawy prawne orzeczenia winy
Za zawinione uznaje się działania lub zaniechania małżonka będące wyrazem jego woli, które stanowią naruszenie obowiązków wynikających z przepisów
- prawa małżeńskiego (art. 23 KRO art. 24 KRO, art. 27 KRO) LUB
- zasad współżycia społecznego
prowadzą do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia.
Nie trzeba jednak udowadnić, że małżonek działał z zamiarem spowodowania rozkładu pożycia, który doprowadził do rozwodu. Wystarczy możliwość przewidywania znaczenia i skutków takiego działania lub zaniechania.
Nie można przypisać małżonkowi winy w rozkładzie pożycia, jeśli
- w stanie niepoczytalności lub
- przemijających zakłóceń psychicznych
dopuścił się działań lub zaniechań, które spowodowały zupełny i trwały rozkład pożycia.
Proces orzekania o winie
Sąd orzeknie o winie biorąc pod uwagę całokształt materiału dowodowego zebranego w danej sprawie. Brak zamkniętego katalogu przyczyn stanowiących podstawę orzeczenia winy. Z tego względu przedstawiamy poniżej jedynie przykładowe zachowania i najczęstsze przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego.
Zachowanie, które stanowi przyczynę rozwodu z orzeczeniem o winie
W 2023 roku najczęstszą przyczyną rozwodów z orzeczeniem o winie była zdrada małżeńska, naruszająca fundamentalne wartości jak zaufanie i lojalność. Przemoc fizyczna lub psychiczna oraz alkoholizm i inne nałogi również były istotnymi powodami rozwodów, wpływającymi negatywnie na funkcjonowanie rodziny. Trwałe opuszczenie współmałżonka oraz uchylanie się od obowiązków małżeńskich dopełniały listę głównych przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego prowadzących do orzeczenia winy.
Niewierność małżeńska
Niewierność to nie tylko zdrada fizyczna, ale również wszelkie inne zachowania wobec osoby płci przeciwnej, które mogą stwarzać pozory cudzołóstwa lub wykraczać poza przyjętą obyczajowość i przyzwoitość. (SN z dnia 24.04.1951 r., C 735/50; NP 1951, nr 12, s. 14)
Przypadki niewierności w orzecznictwie Sądu Najwyższego:
Zamieszkiwanie z innym mężczyzną
„Zamieszkiwanie kobiety zamężnej w jednej izbie z innym mężczyzną w warunkach stwarzających pozory zdrady małżeńskiej, trwające stale przez dłuższy okres, może być uznane za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia.” (SN z dnia 19 grudnia 1950 r. C 322/50)
Cudzołóstwo za zgodą współmałżonka
„Dochowanie wierności nie podlega dyspozycji stron i cudzołóstwo stanowi podstawę rozkładu pożycia nawet za zgodą współmałżonka.” (SN z dnia 7 września 1954 r., II C 1255/53, NP 1955, nr 7-8, s. 188)
Podejrzenia o zdradę
„Postępowanie żony, która dawała mężowi uzasadnione podstawy do podejrzeń o zdradę, usprawiedliwia przypisanie jej winy rozkładu.” (SN z dnia 21 kwietnia 1960 r., 4 CR 631/59, OSPiKA 1961, poz. 161)
Rodzaje niewierności:
- Prowadząca do rozkładu pożycia małżeństwa
Nieuczciwość w małżeństwie to nie tylko zachowanie moralnie niewłaściwe i sprzeczne z przysięgą, którą składają małżonkowie. Ale także niezgodne z art. 23 KRiO. Zgodnie z którym, małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie, obejmujące wspólne życie, wzajemną pomoc, wierność oraz współdziałania dla dobra rodziny. Małżonek, który dopuszcza się zdrady małżeńskiej, prowadzącej do rozpadu małżeństwa, ponosi winę za zaistniałą sytuację. - Stwarzanie pozorów zdrady
Kobieta, która sugerując romans próbuje wzbudzić zazdrość u swojego męża, faktycznie jednak nie dopuściła się niewierności, może zostać uznana za winną rozkładu pożycia małżeńskiego. Jeżeli mąż z tego powodu złóży pozew o rozwód z orzeczeniem o winie współmałżonki. W takiej sytuacji istotne jest, że zachowanie żony spowodowało, iż mąż uznał, że doszło do zdrady, co było powodem złożenia pozwu. (SN z dnia 08.01.1971, III CRN 442/70) - Związanie się z osobą trzecią po rozpadzie pożycia
Małżonek, który zaczyna związek z inną osobą dopiero po trwałym i kompletnym rozpadzie pożycia małżeńskiego, nie ponosi winy za rozwód wynikający z tej „niewierności”. Może się zdarzyć, że mąż zaczyna związek z inną kobietą w trakcie postępowania rozwodowego, ale wcześniej, gdy małżonkowie żyli razem, nie było romansu. (SN z dnia 21.03.2003, sygn. II CKN 1270/00)
Nałogi
Nałogi, szczególnie alkoholizm, mogą być jedną z przyczyn rozpadu związku małżeńskiego. Alkoholizm prowadzi do dezintegracji rodziny poprzez agresję, przemoc domową, zaniedbanie obowiązków rodzinnych oraz marnotrawienie środków. (SN z dnia 09.11.2001 r., I CKN 438/00)
Rola drugiego małżonka przy uzależnieniu od alkoholu
W przypadku uzależnienia od alkoholu, kluczową rolę w procesie dochodzenia do trzeźwego życia odgrywa wsparcie osób najbliższych, w tym szczególnie współmałżonka (art. 23 KRO). Ze względu na drastyczność zachowań małżonka uzależnionego od alkoholu, nie można wymagać od współmałżonka kontynuacji życia razem, jeśli sprzeciwia się temu dobro rodziny, a zwłaszcza dobro małoletnich dzieci.
Skutki alkoholizmu
Nałóg alkoholowy prowadzi do dewastacji więzi rodzinnych, gdyż osoba uzależniona stopniowo traci zainteresowanie rodziną, szczególnie jej aspektami materialnymi. Nałóg wywiera również negatywne wpływy na wychowanie małoletnich dzieci, dla których postawa rodzica jest złym przykładem. U osób z nałogiem często występują także agresja w rodzinie oraz inne patologiczne zachowania. Choroba alkoholowa, choć sama w sobie nie musi być przesłanką winy, jest brana pod uwagę przy rozważaniu przyczyn rozkładu małżeństwa.
Istnieją także innw nałogi, które mogą doprowadzić do rozpadu związku małżeńskiego.
- Narkomania:
Uzależnienie od narkotyków prowadzi do poważnych problemów w relacjach rodzinnych, braku zaangażowania w sprawy rodziny, przemocy i patologii. - Uzależnienie od hazardu:
Uzależnienie od hazardu często prowadzi do problemów finansowych, które mogą być przyczyną konfliktów i rozpadu rodziny. - Uzależnienie od internetu:
Nadmierne korzystanie z internetu może prowadzić do zaniedbania relacji rodzinnych oraz do konfliktów między małżonkami. - Uzależnienie od pracy:
Osoby uzależnione od pracy często zaniedbują swoje obowiązki wobec rodziny, co może prowadzić do problemów w małżeństwie. - Uzależnienia od substancji psychoaktywnych:
Uzależnienia od innych substancji psychoaktywnych również mogą mieć negatywny wpływ na życie rodzinne, prowadząc do konfliktów i rozpaczy.
Opuszczenie współmałżonka
Opuszczenie współmałżonka bez uzasadnienia uznajemy w niektórych sytuacjach za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego. Sąd może potraktować takie zachowanie jako moralnie naganne i podjąć decyzję o rozwodzie z orzeczeniem o winie.
Przykłady orzecznictwa Sądu Najwyższego na opuszczenie współmałżonka jako przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego:
Nieusprawiedliwiony wyjazd jednego z małżonków do innej miejscowości
„Nieusprawiedliwiony poważnymi względami wyjazd jednego z małżonków do innej miejscowości z zamiarem stałego w niej pobytu nie tylko nie pociąga za sobą obowiązku wyjazdu drugiego małżonka, ale może być uznany za zawinione jego opuszczenie.” (SN z dnia 15 listopada 1951 r., C 1003/51, OSN 1953, poz. 17).
Jednostronne zerwanie związku małżeńskiego z powodu miłości do osoby trzeciej
„Jednostronne zerwanie związku małżeńskiego należy uznać za czyn zawiniony także, gdy powodem tego zerwania było głębokie uczucie miłości względem osoby trzeciej.” (SN z dnia 8 maja 1951 r., C 184/51, PiP 1951, z. 7, s. 165, oraz OSN 1952, poz. 21).
Opuszczenie męża przez żonę z powodu kategorycznego oświadczenia męża
„W przypadku powstania rozkładu pożycia małżeńskiego wskutek opuszczenia męża przez żonę z powodu jego kategorycznego oświadczenia, że z żoną żyć nie będzie, i wezwania jej do opuszczenia domu, należy uznać, że rozkład nastąpił z winy męża. W takim przypadku żona nie ma obowiązku powrotu do męża, dopóki ten nie okaże, że żałuje spowodowania zerwania wspólnego pożycia i że jego zamiar kontynuowania tego pożycia jest szczery i przemyślany.” (SN z dnia 8 lutego 1952 r., C 609/51, NP 1953, nr 5, s. 82).
W innych przypadkach, Sąd Najwyższy uznał, że opuszczenie współmałżonka przez żonę nie było przyczyną rozkładu pożycia małżeńskiego:
„Opuszczenie przez żonę z dziećmi wspólnego domu, stanowiące reakcję na poważne zagrożenie ze strony męża bezpieczeństwa osobistego i wspólnych dzieci, nie jest moralnie naganne i nie może być uznane za zawinione spowodowanie rozkładu pożycia małżeńskiego.” (SN z dnia 28 listopada 1997 r., II CKN 457/97, M. Praw. 1998, nr 5, s. 4)
Przemoc fizyczna lub psychiczna
Przemoc wobec współmałżonka może być fizyczna (np. pobicie) lub psychiczna (np. używanie obraźliwych słów, poniżanie, szykanowanie czy zniesławianie). Takie zachowanie jest niedopuszczalne i może być uznane za przyczynę rozkładu małżeństwa, nawet jeśli było reakcją na poważne przewinienie drugiej strony, jak np. zdrada. Dowody na stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej przez współmałżonka należy przedstawić podczas postępowania sądowego.
„Poniżanie przez męża godności osobistej żony, polegające na odmawianiu jej równego poziomu życia, póki nie pracowała zarobkowo oraz na szykanowaniu jej, gdy podjęła pracę, winno być uważane za ważną przyczynę powstania rozkładu pożycia małżeńskiego z winy męża.” (SN z dnia 9 kwietnia 1953 r., II C 2911/52, PiP 1954, z. 1, s. 180).
Bezczynny tryb życia
Nieusprawiedliwione powstrzymywanie się przez współmałżonka od wykonywania pracy zarobkowej, brak dbałości o rodzinę, dzieci, dom może zostać ocenione jako bezczynny tryb życia. A także uznany za przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego, jeżeli jeden z małżonków wymagał od drugiego, by zmienił dotychczasowy tryb życia i zajął się pracą zarobkową. Ważne w takiej sytuacji jest w jaki sposób pierwszy z małżonków starał się wpłynąć na drugiego, aby ten podjął pracę. (SN z dnia 18.08.1955 r., II Cr 1082/54, PiP 1956, z. 2, s. 393)
Przykłady orzecznictwa Sądu Najwyższego, kiedy bezczynny tryb życia może być uznany za przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego:
Notoryczne zaniedbywanie przez żonę wychowywania małoletnich dzieci
„Notoryczne zaniedbywanie przez żonę wychowywania małoletnich dzieci, połączone z bezczynnym trybem życia, może stanowić powód do powstawania rozkładu pożycia małżeńskiego.” (SN z dnia 18 sierpnia 1955 r., II Cr 1082/54, PiP 1956, z. 2, s. 393).
Brak pracy zarobkowej mimo zdolności
„Zachowanie się małżonka, który będąc zdolnym do pracy, bez dostatecznego usprawiedliwienia nie pracuje lub pracuje w stopniu wysoce niedostatecznym, może być uznane za ważny powód rozkładu pożycia małżeńskiego.” (SN z dnia 9 marca 1956 r., IV CR 36/55, OSN 1956, poz. 110).
Dowody na bezczynny tryb życia przedstawia się podczas postępowania sądowego w celu uzyskania orzeczenia rozwodowego z orzeczeniem o winie.
Popełnienie czynu w wysokim stopniu niemoralnego
Popełnienie przez małżonka czynu w wysokim stopniu niemoralnego przed zawarciem małżeństwa może prowadzić do całkowitego rozkładu pożycia małżeńskiego. Czyn taki uznajemy w niektórych sytuacjach za zawinioną przyczynę rozwodu z orzeczeniem o winie.
Odkrycie takich faktów po zawarciu małżeństwa, może mieć istotne znaczenie dla dalszych decyzji prawnych dotyczących związku małżeńskiego.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego wyraźnie pokazuje, jak popełnienie czynu w wysokim stopniu niemoralnego może mieć wpływ na decyzję o rozwodzie:
Czyn w wysokim stopniu niemoralny
„Nie ulega wątpliwości, że gdy jeden z małżonków stwierdzi, że jego małżonek, którego uważał za człowieka bez skazy, wysoce moralnego, popełnił przed zawarciem małżeństwa czyn w wysokim stopniu niemoralny, to stwierdzenie takich faktów wywołując rozczarowanie, może pociągnąć za sobą niechęć do małżonka i nawet zupełny rozkład pożycia.” (SN z dnia 31 maja 1949 r., C 583/49, PiP 1950, z. 8-9, s. 176).
Naruszenie obowiązku wzajemnej pomocy
Naruszenie obowiązku wzajemnej pomocy, które doprowadziło do stałego rozkładu pożycia małżeńskiego, może stanowić wystarczającą podstawę do orzeczenia rozwodu. Zakres tego obowiązku nie mierzymy obiektywną miarą, tak jak obowiązek „staranności” w przepisach prawa materialnego. Obowiązek pomocy ze strony drugiego małżonka oceniamy bardziej rygorystycznie. Na przykład jeżeli jedno z małżonków znalazło się bez swej winy w sytuacji szczególnie ciężkiej (pobyt w więzieniu).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego z 23 lutego 1950 r. (WaC 298/49) jasno pokazuje, jak ważne jest przestrzeganie obowiązków wzajemnej pomocy w małżeństwie:
Obowiązek pomocy ze strony współmałżonka
„Naruszenie obowiązku wzajemnej pomocy, jeżeli wywołało stały rozkład pożycia małżeńskiego, może być uznane za wystarczającą podstawę do orzeczenia rozwodu. Zakres obowiązku wzajemnej pomocy, podobnie jak i zakres innych obowiązków wynikających z małżeństwa, nie może być mierzony obiektywną miarą. Jeżeli jedno z małżonków wskutek wyjątkowej okoliczności znalazło się bez swojej winy w sytuacji szczególnie ciężkiej, takiej jak na przykład pobyt w więzieniu niemieckim, obowiązek pomocy ze strony drugiego małżonka powinien być oceniony bardziej rygorystycznie, niżby to odpowiadało pojęciom przeciętnie myślącej kobiety lub przeciętnie myślącego mężczyzny.” (SN z dnia 23 lutego 1950 r., WaC 298/49, PiP 1950, z. 10, s. 145).
Odmowa współżycia fizycznego
Odmowa współżycia fizycznego przez jednego ze współmałżonków może stanowić podstawę przypisania temu małżonkowi winy rozkładu pożycia małżeńskiego. Kwalifikacja odmowy jako zawinionej przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego zależy od jej okoliczności i motywów.
„Odmowa współżycia fizycznego przez małżonkę, nad którą mąż się znęcał, nie stanowi zawinionej przez nią przesłanki rozkładu pożycia małżeńskiego.” (SA w Gdańsku z dnia 20.05.2009 r., I Aca 368/09)
„Uzależnienie pożycia z mężem od „przepisania” mieszkania na imię żony i darowania jej mebli, może zostać uznane za współwinę żony w pogłębieniu powstałego już rozkładu pożycia małżeńskiego wskutek nieusprawiedliwionego opuszczenia żony przez męża.” (SN z dnia 15 listopada 1951 r., C 1003/51, OSN 1953, poz. 17).
„Małżeństwo, które nie przystępuje do wypełnienia obowiązków, jakie nakłada zawarcie związku małżeńskiego (…), jest od samego początku martwe i nie spełnia swych zadań społecznych (…). Sama odmowa rozpoczęcia współżycia przez jednego z małżonków może być uznana za ważny powód rozkładu pożycia małżeńskiego, a jej motyw miałyby znaczenie dla oceny winy w spowodowaniu rozkładu tego pożycia.”
(SN z dnia 02.05.1952 r., C 1096/51, NP 1953, nr 5, s. 81; SN z dnia 2 maja 1959 r., CR 219/58, RPE 1960, nr 3, s. 286)
Zły stosunku do dzieci/rodziny współmałżonka
Naganne zachowania bądź zły stosunek wobec dzieci lub członków rodziny współmałżonka uznaje się w niektórych sytuacjach za zawinioną przyczynę w rozkładzie pożycia małżeńskiego.
Jako naganne zachowanie bądź zły stosunek może zostać uznane:
- utrudnianie współmałżonkowi wypełniania obowiązku troski o fizyczny i duchowy rozwój dzieci z poprzedniego małżeństwa,
- znieważanie i bicie matki współmałżonka,
- niewłaściwe zachowanie małżonka w stosunku do osoby trzeciej, która związana jest ze współmałżonkiem więzami rodzinnymi czy szczególną przyjaźnią.
Jednak nie może to być osoba, z którą współmałżonek nawiązał intymne pożycie, co stało się przyczyną rozkładu pożycia małżeńskiego, nawet gdyby zachowanie osoby trzeciej uraziło uczucia małżonka do tej osoby. ( SN z dnia 28.03.2003r, sygn. akt IV CKN 1957/00)
Zły stosunku do dzieci z poprzedniego małżeństwa
Osoba, która zawiera związek małżeński z osobą posiadającą nieletnie dzieci z poprzedniego małżeństwa
- nie sprawuje prawnej pieczy nad nimi;
- powinna wspólnie ze współmałżonkiem starać się o ich utrzymanie i wychowanie;
- nie powinna swoim zachowaniem stwarzać warunków utrudniających drugiemu małżonkowi wypełnienie obowiązku troski o fizyczny i duchowy rozwój dzieci tego małżonka z poprzedniego małżeństwa;
- nie powinna bez uzasadnionych powodów nie zgadzać się na pobyt dzieci we wspólnym domu;
- nie powinna doprowadzać drugiego małżonka do oddania dzieci na wychowanie poza wspólnotę rodzinną;
(SN z dnia 7 marca 1953 r., C 2031/52, OSN 1953, poz. 123)
„Małżonek ma względem dzieci współmałżonka pochodzących z poprzedniego małżeństwa, przebywających razem z nim we wspólności rodzinnej, szereg obowiązków moralnych. Z zasadami współżycia społecznego nie byłoby jednak zgodne nałożenie na tego małżonka obowiązku pozostawania we wspólnocie rodzinnej z dziećmi współmałżonka, jeżeli swoim postępowaniem w sposób rażący narusza on reguły tego współżycia. Opuszczenie rodziny można usprawiedliwić, jeżeli starania o wychowanie
Poznaj zalety i etapy eRozwodu
SPRAWDŹ JAK MOŻEMY CI POMÓC